Z regułyprzez podejmowanie prób, gromadzenie doświadczeń, stopniowo opanowuje dziecko niezbędne w życiu umiejętności, rozwija swoje możliwości, poznaje własną odrębność i kształtuje tożsamość. Dzięki temu staje się samodzielne.
Czy pozwalamy dzieciom na samodzielność?
Powodów, dla których rodzice hamują u dziecka naturalną potrzebę rozwoju i bycia samowystarczalnym, jest wiele, np.:
- strach, że zrobi sobie krzywdę,
- pewność, że zrobimy coś szybciej i lepiej w szczególności, gdy nam się śpieszy,
- przekonanie, że jest jeszcze małe i nie powinno nic robić,
- przekonanie, że jak mu się nie uda, to będzie mu smutno z tego powodu, będzie płakało.
Nadmiernie troskliwi dorośli pragną uchronić swoje dzieci przed wszelkimi trudnymi sytuacjami, złymi emocjami. Z tego bierze się skłonność do wykonywania czynności za przedszkolaków.Początkowo dotyczy to czynności samoobsługowych (dopinanie samodzielnie zapiętych kurtek, poprawianie czapek, zakładanie butów itp., później rzecz podobnie ma się w przypadku samodzielnego poszukiwania rozwiązania własnych problemów. Zachowanie takie nie sprzyja rozwojowi dzieci.
Zgoda na samodzielność
Myśląc o samodzielności, najczęściej zależy nam na tzw. „samodzielności obowiązkowej”(np. samoobsługa, sprzątanie, wykonywanie poleceń dorosłych). To również jest istotne. Jednak, z perspektywy małego dziecka bycie samodzielnym to przede wszystkim nabywanie nowych umiejętności. Jeśli nauczy się sprzątać, zapamięta, gdzie jakie zabawki stoją.Jednak nie zawsze ochoczo to robi, ponieważ już to umie. Działanie to jest dla niego mało atrakcyjne, zatem szuka innych, ciekawszych doświadczeń. Nauczenie się, że każdy ma obowiązki i nie zawsze je lubi, ale musi je wykonać to długotrwały proces. Wywiązywanie się z codziennych powinności to kwestia dyscypliny, początkowo tej zewnętrznej by później się uwewnętrznić czyli stać się rutynowym zachowaniem. Dlatego w domu dzieci często uciekają od tych zobowiązań, ale już w przedszkolu, u cioci, na wyjeździe zasygnalizują, że są w tym zakresie samodzielne. Nowe miejsce, inne okoliczności zachęcają do działania.
Wspieranie w rozwoju samodzielności
Wszystko, co przedszkolak wykona własnymi rękami, do czego dojdzie własną myślą, co przeżyje – rozwija jego umiejętności, wiedzę o sobie i innych oraz o świecie. Malec poznając efekty własnej działalności, jest konfrontowany ze swoimi możliwościami. Czerpie również ze swojego działania przyjemność, buduje poczucie sprawczości.
Pozwólmy dziecku na osobiste znajdowanie rozwiązania jego problemów. Można zaproponować mu zabawę pt. „Co byś zrobił, gdyby”. Może być ona przeprowadzona zarówno w domu lub przedszkolu. Rodzic, czy wychowawca zadaje dziecku pytania związane z codziennym życiem – dostosowane do poziomu i wieku malucha. Pytanie rozpoczynamy od zdania: „Co byś zrobił, gdyby?.” Przedszkolak ma możliwość zastanowienia się nad dokończeniem tej myśli. Możemy zadawać pytania typu, „Co byś zrobił, gdyby ktoś odebrał Tobie zabawkę”, „ …gdybyś nie mógł poradzić sobie z zadaniem”, „gdybyś się skaleczył”, itp. W starszych grupach wiekowych możemy prosić dzieci o podawanie swoich propozycji kolejno i potem o wybranie ich zdaniem najciekawszej. Ma to na celu uświadomienie dzieciom, że ważne jest szukanie rozwiązania sytuacji problemowych i że każde z nich może być dobre. Wskazane jest to, aby nie mówić od razu „Nie wiem”, „Nie umiem”, „Ty to zrób” itp. Dajmy przedszkolakom samodzielnie ustalić, jakie rozwiązania proponują. Niech mają poczucie, że o czymś same zadecydują. To umiejętność, która przydaje się przez całe życie i będzie często wykorzystywana.
Troszczenie się o bezpieczeństwo jest konieczne, ale w granicach zdrowego rozsądku. Prawdziwa pomoc niesiona dziecku w procesie jego wzrastania, powinna polegać na wzmacnianiu poczucia własnej wartości, wynikającego z sukcesów w samodzielnym działaniu.
Proponujemy 6 zasad jak wspierać samodzielność dziecka:
1. Zaoferuj dziecku przestrzeń na niezależność.
Warto zapewnić przedszkolakowi jak największej przestrzeni do doświadczania własnej niezależności . Aby uwierzyć we własne siły przedszkolak musi mieć możliwość ćwiczenia ważnych dla siebie umiejętności takich jak ubieranie się, liczenie, kupowanie, przygotowywanie kanapek itp. Nie wolno krytykować początkowo niezdarnych prób wykonywania przez dziecko pewnych czynności a jedynie życzliwie udzielać mu potrzebnych informacji.
2. Pozwalaj maluchowi na własne wybory.
Warto pozwolić kilkulatkowi na samodzielne podjęcie decyzji, co kupi koleżance na urodziny, ile danego dnia zje, i co wybierze z przygotowanych przez rodzica propozycji.
3. Wspólnie rozwiązujcie problemy
Ważnym elementem nauki dokonywania samodzielnych wyborów jest wspólne podejmowanie decyzji w sytuacji konfliktowej. Jeśli na przykład kłopotem dla rodzica jest zbyt długie wybieranie się dziecka do przedszkola, warto jest przedyskutować, jak można ten problem rozwiązać. Regularne słuchanie dziecka i odnoszenie się z szacunkiem do jego potrzeb oraz poważne traktowanie jego zdania pozwala maluchowi zaufać własnym osądom i ćwiczyć się w umiejętności rozwiązywania problemów.
4. Pozwól dziecku doświadczyć konsekwencji własnych działań.
Pozwalanie dziecku na ponoszenie konsekwencji swoich decyzji i działań pozwala przedszkolakowi uczyć się na własnych błędach i wyciągać wnioski z własnego doświadczenia. Zamiast samemu biec po ścierkę, lepiej poczekać i poprosić dziecko by samo wytarło wylaną przez siebie wodę. Ważną informacją dla malucha może być również pokazanie mu, jakie są konsekwencje jego działania dla innych osób np. dziękuję , że przypilnowałeś młodszej siostry, kiedy ja przygotowywałam kolacje .Bardzo mi to pomogło i dzięki temu szybciej zjedliśmy.
5. Wspieraj rozwój wewnętrznej motywacji dziecka.
Aby wspierać rozwój wewnętrznej motywacji małego dziecka powinniśmy:
- zwracać uwagę dziecka na przyjemność płynącą z zadowolenia z wykonywanej jakieś czynności np. długo budowałeś zamek z piasku.Chyba sprawiało tobie to dużo przyjemności?
-wzmacniać poczucie sprawczości przedszkolaka np. ,,Widzę, że jesteś zadowolony z tego jak udało się tobie posprzątać zabawki z dywanu. Poświęciłeś temu dużo czasu, bardzo się starałeś”.
- unikać oceniania efektów pracy dziecka, a skupiać się na okazywaniu mu uwagi.
-pomagać dziecku dostrzegać i doceniać efekt własnych działań, np. ,,Jak tobie udało się zbudować tak wysoką wieżę z klocków?
- zapraszać przedszkolaka, by sam oceniał efekt swojego działania,
- doceniać pomoc dziecka,
6. Zbuduj z dzieckiem bezpieczną więź.
Podstawowym sposobem na zbudowanie z dzieckiem bezpiecznej więzi jest odczytywanie potrzeb malucha oraz wrażliwe reagowanie na nie. Nie chodzi o spełnianie wszystkich zachcianek przedszkolaka, ale o zauważanie i okazywanie szacunku dla takich potrzeb dziecka, jak potrzeby fizjologiczne, potrzeba bliskości, samodecydowania, akceptacji, ruchu, zabawy, bezpieczeństwa, uczenia się itp. oraz wszystkich uczuć jakie dziecko przeżywa w związku z tym , że jego potrzeby są lub nie są zaspokojone.